ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଜାତିବାଦ ଏକ ଗଭୀର ସାମାଜିକ ବ୍ୟାଧି ରୂପେ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ଜଡ଼ିତ ରହିଛି। ଏହାର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ ପାଇଁ ମହାପୁରୁଷମାନଙ୍କ ଅକ୍ଲାନ୍ତ ପ୍ରୟାସ ଓ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏକ ସମତାମୂଳକ ସମାଜ ଗଠନର ସ୍ବପ୍ନକୁ ସାକାର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି। ଏହି ପ୍ରେକ୍ଷୀରେ, ୧୯୮୯ରେ ଜାତି ନିର୍ବାରଣ ଆଇନ୍ (Scheduled Castes and Scheduled Tribes (Prevention of Atrocities) Act) ପ୍ରଣୟନ ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦକ୍ଷେପ ଥିଲା। ଏହି ଆଇନ ଏସସି, ଏସଟି ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଉପରେ ହେଉଥିବା ଜାତିଗତ ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ବୈଷମ୍ୟ ବିରୋଧରେ କଠୋର କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲା। କିନ୍ତୁ, ଏହାର ପ୍ରକୃତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ମହଲରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠୁଛି। ଏହି ସମ୍ପାଦକୀୟ ଆଲୋଚନା ଆଇନର ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି, ବହୁଜନ ଆନ୍ଦୋଳନର ଭୂମିକା ଏବଂ ଏହାର ଭବିଷ୍ୟତ ଆହ୍ବାନ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରୁଛି।
ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଓ ବହୁଜନ ଆନ୍ଦୋଳନ ମାନ୍ୟବର କାଂଶିରାମ ସାହେବଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ BAMCEF (Backward, (SC, ST,OBC) and Minority Communities Employees Federation) ମାଧ୍ୟମରେ ଏସସି, ଏସଟି ଏବଂ ଓବିସି ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ‘ବହୁଜନ’ ପରିଚୟରେ ଏକତ୍ରିତ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି ଐତିହାସିକ ପଦକ୍ଷେପ ଜାତିବାଦୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଭେଦକାରୀ ନୀତିକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିଥିଲା। ବହୁଜନ ସମାଜର ଏକତା ଶାସନରେ ଥିବା ବିଷମତାବାଦୀ ଶକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ଆହ୍ବାନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ଏହି ପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଜାତି ନିର୍ବାରଣ ଆଇନର ପ୍ରଣୟନ ଏକ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦକ୍ଷେପ ରୂପେ ଦେଖାଯାଏ। ଏକ ପଟେ ଏହା ଜାତିଗତ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୋଧରେ ଆଇନଗତ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ବେଳେ, ଅନ୍ୟପଟେ କେତେକ ମହଲରେ ଏହାକୁ ବହୁଜନ ସମାଜର ଏକତାକୁ ବିଭାଜିତ କରିବାର ଏକ ରାଜନୈତିକ ଉପାୟ ରୂପେ ବିଶ୍ଲେଷଣ କରାଯାଇଛି। କାଂଶିରାମ ସାହେବଙ୍କ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏସସି, ଏସଟି, ଓବିସି ଏବଂ ମାଇନୋରିଟି ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ଏକ ମୂଳନିବାସୀ ପରିଚୟରେ ଗଢ଼ି ତୋଳିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଏକତା ବିଷମତାବାଦୀ ଶକ୍ତିଙ୍କୁ ଭୟଭୀତ କରିଥିଲା। ଫଳସ୍ବରୂପ, ଆଇନର ଦୁରୁପଯୋଗ ମାଧ୍ୟମରେ ଏସସି-ଏସଟି ଓ ଓବିସି ମଧ୍ୟରେ ଫାଟ ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ଅଭିଯୋଗ ଉଠିଛି। ଏହା ସତ୍ତ୍ବେ, ଆଇନର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଜାତିଗତ ଅତ୍ୟାଚାରର ଶିକାର ହେଉଥିବା ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଥିଲା । ଜାତି ନିର୍ବାରଣ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ଦଶନ୍ଧି ବିତିଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଅନେକ ଦିଗରେ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ହୋଇ ରହିଛି । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଜାତିଗତ ଆକ୍ଷେପ ବିରୋଧରେ ସୂଚନା ଫଳକ ଲଗାଯାଇ ନାହିଁ। ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରୀମାନେ ଜାତି ନିର୍ବାରଣ ପାଇଁ ଜନସଚେତନତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆୟୋଜନ କରୁନାହାନ୍ତି। ଏହା ଆଇନର ପ୍ରତି ସରକାରୀ ଉଦାସୀନତା ଓ ରାଜନୈତିକ ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତିର ଅଭାବକୁ ସୂଚାଇଛି। ଅଧିକନ୍ତୁ, ଏହି ଆଇନକୁ କୋହଳ କରିବାର ଚେଷ୍ଟା ଏବଂ ଏହାକୁ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରିବାର ଯୋଜନା ବିଷମତାବାଦୀ ଶକ୍ତିଙ୍କ ପ୍ରଭାବକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରୁଛି। ବର୍ତ୍ତମାନ ବାମନ ମେଶ୍ରାମଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଏସସି, ଏସଟି, ଓବିସି ଏବଂ ମାଇନୋରିଟି ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କୁ ଭାରତର ମୂଳନିବାସୀ ତଥା ଭାଇଚାରାର ପରିଚୟରେ ଏକତ୍ରିତ କରାଯାଉଛି। DNA ରିପୋର୍ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କର ଐତିହାସିକ ଏକତାକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଭାବେ ପ୍ରମାଣିତ କରାଯାଇଛି। ଏହି ପ୍ରେକ୍ଷୀରେ, ଜାତିଗତ ଆକ୍ଷେପ ବନ୍ଦ ହେଲେ ବହୁଜନ ସମାଜର ଏକତା ଆହୁରି ଦୃଢ଼ ହେବ, ଯାହା ବିଷମତାବାଦୀ ଶକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ଆଘାତ ହେବ। ଭବିଷ୍ୟତର ଆହ୍ବାନ, ଜାତି ନିର୍ବାରଣ ଆଇନର ଭବିଷ୍ୟତ ଏହାର ପ୍ରକୃତ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଓ ସାମାଜିକ ଜନସଚେତନତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଛି। ଏହି ଆଇନକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିବା ବଦଳରେ, ଏହାକୁ ଅଧିକ ସଶକ୍ତ କରି ଏସସି, ଏସଟି ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ। ଏଥିପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ: (୧)ଜନସଚେତନତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ: ଗ୍ରାମ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଜାତିବାଦ ବିରୋଧୀ ସୂଚନା ଫଳକ ଓ ଶିକ୍ଷାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆୟୋଜନ କରାଯାଉ। (୨)ପ୍ରଶାସନିକ ଜବାବଦେହିତା: ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କୁ ଆଇନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପାଇଁ ଜବାବଦେହୀ କରାଯାଉ।(୩)ବହୁଜନ ଏକତା: ଏସସି, ଏସଟି, ଓବିସି ଏବଂ ମାଇନୋରିଟି ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଐତିହାସିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଏକତାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରାଯାଉ । (୪)ଆଇନଗତ ସଂସ୍କାର: ଆଇନର ଦୁରୁପଯୋଗ ରୋକିବା ସହ ଏହାର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରାଯାଉ। ଜାତି ନିର୍ବାରଣ ଆଇନ ଏକ ସମତାମୂଳକ ସମାଜ ଗଠନର ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଉପାୟ ହୋଇପାରେ, ଯଦି ଏହାକୁ ସଠିକ୍ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଏ। ମାନ୍ୟବର କାଂଶିରାମ ସାହେବ ଓ ବାମନ ମେଶ୍ରାମଙ୍କ ବହୁଜନ ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ସମତା, ସ୍ବାଧୀନତା, ଭାଇଚାରା ଓ ନ୍ୟାୟର ସ୍ବପ୍ନକୁ ସାକାର କରିବାରେ ଏକ ଦୀପସ୍ତମ୍ଭ ସାଜିଛି। ବିଷମତାବାଦୀ ଶକ୍ତିଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼େଇ ଜାରି ରଖି ଏସସି, ଏସଟି, ଓବିସି ଏବଂ ମାଇନୋରିଟି ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ଏକତାର ସୂତ୍ରରେ ବାନ୍ଧି ଜାତିବାଦର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ କରାଯାଇ ପାରିବ। ଏହି ଆଇନକୁ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରିବାର ଯୋଜନାକୁ ରୋକି, ଏହାକୁ ଅଧିକ ସଶକ୍ତ କରି ମହାପୁରୁଷମାନଙ୍କ ସ୍ବପ୍ନକୁ ସଫଳ କରିବା ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦାୟିତ୍ବ। ଏକ ଜାତିବିହୀନ, ସମତାମୂଳକ ଭାରତ ଗଠନ ହିଁ ଏହାର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଲକ୍ଷ୍ୟ।
