(ସମ୍ପାଦକୀୟ ସ୍ତମ୍ଭ) ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମ ଏକ ଏପରି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପଥ, ଯାହା ଯୁକ୍ତି, ଶାନ୍ତି ଓ କରୁଣା ଉପରେ ଆଧାରିତ। ତଥାଗତ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ଅନନ୍ତ ଓ ଶାଶ୍ୱତ, କିନ୍ତୁ ସେ ଏହାକୁ ଅଭ୍ରାନ୍ତ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରି ନଥିଲେ। ଏହା ହିଁ ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ,ତାହାର ନମନୀୟତା ଓ ସମୟ ଅନୁଯାୟୀ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳତା। ଅନ୍ୟ ଧର୍ମମାନେ ଯେଉଁଠାରେ ପରମ୍ପରା ଓ ନିୟମବଦ୍ଧତାରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି, ସେଠାରେ ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମ ଯୁକ୍ତି ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଆପଣାଇ ନିଜକୁ ସମୟୋପଯୋଗୀ କରିଚାଲିଛି। ଏହି ନମନୀୟତା ଓ ଯୁକ୍ତିବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ବାବା ସାହେବ ଡ଼ଃ ଭୀମରାଓ ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କର ମହାନୁଭବତା ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ, ଯିଏ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମକୁ ପୁନଃପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଦଳିତ ଓ ପୀଡ଼ିତ ଲୋକଙ୍କୁ ମୁକ୍ତି ଓ ସମ୍ମାନର ପଥ ଦେଖାଇଥିଲେ। ଏହା ସହିତ, ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମରେ ଅମାବାସ୍ୟା ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିବସଗୁଡ଼ିକରେ ପାଳିତ ଉପୋସଥ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏହାର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଓ ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ଆହୁରି ଗଭୀର କରିଥାଏ। ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମର ମୂଳ ସୁତ୍ର ହେଉଛି ଯୁକ୍ତି ଓ ଅନୁଭବ। ତଥାଗତ ବୁଦ୍ଧ କେବେବି ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ କିମ୍ବା ଅଯୌକ୍ତିକ ରୀତିନୀତିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇ ନଥିଲେ। ସେ କହିଥିଲେ, “ମୋ କଥାକୁ ଅନ୍ଧଭାବେ ଗ୍ରହଣ କର ନାହିଁ, ନିଜେ ପରୀକ୍ଷା କର, ବିଚାର କର ଓ ଯାହା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ମନେହୁଏ, ତାହାକୁ ଗ୍ରହଣ କର।” ଏହି ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମକୁ ଅନ୍ୟ ଧର୍ମମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ କରିଥାଏ। ଏହାର ଚାରି ଆର୍ଯ୍ୟ ସତ୍ୟ (ଦୁଃଖ, ଦୁଃଖର କାରଣ, ଦୁଃଖ ନିବୃତ୍ତି ଓ ନିବୃତ୍ତିର ପଥ) ଏବଂ ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗିକ ମାର୍ଗ ମାନବ ଜୀବନରେ ଦୁଃଖର କାରଣ ଓ ତାହାର ନିବୃତ୍ତି ପାଇଁ ଏକ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ପଥ ପ୍ରଦାନ କରେ। ଏହି ନମନୀୟତା ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମକୁ ସମୟର ସହ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ କରିଛି, ଯାହା ଅନ୍ୟ ଧର୍ମମାନଙ୍କରେ ବିରଳ। ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମରେ ଅମାବାସ୍ୟା ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିବସଗୁଡ଼ିକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ଏହି ଦିନମାନଙ୍କରେ ବୌଦ୍ଧ ଅନୁଗାମୀମାନେ ଉପୋସଥ ପାଳନ କରନ୍ତି, ଯାହା ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଉପୋସଥରେ ବୌଦ୍ଧମାନେ ଧ୍ୟାନ, ଶୀଳ ପାଳନ (ନୈତିକ ଆଚରଣ) ଓ ଧମ୍ମ ଚର୍ଚ୍ଚା (ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଆଲୋଚନା) କରନ୍ତି। ଶୀଳ ପାଳନରେ ପାଞ୍ଚଟି ଶୀଳ (ପଞ୍ଚଶୀଳ) କିମ୍ବା ଅଷ୍ଟଶୀଳ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ହିଂସା ନକରିବା, ଚୋରି ନକରିବା, ଅସତ୍ୟ ନକହିବା, ମଦ୍ୟପାନ ନକରିବା ଓ ଅନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଦୂରେଇ ରହିବା ଆଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଏହି ଦିବସଗୁଡ଼ିକରେ ବୌଦ୍ଧ ବିହାରମାନଙ୍କରେ ସଙ୍ଘ (ଭିକ୍ଷୁ ଓ ଭିକ୍ଷୁଣୀ) ଏବଂ ଗୃହସ୍ଥ ଅନୁଗାମୀମାନେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଧମ୍ମ ପାଠ, ସୂତ୍ର ଆବୃତ୍ତି ଓ ଧ୍ୟାନ କରନ୍ତି। ବିଶେଷକରି ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନମାନେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମ, ଜ୍ଞାନଲାଭ ଓ ମହାପରିନିର୍ବାଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ହୋଇଥିଲା। ବୈଶାଖ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବୌଦ୍ଧମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବୁଦ୍ଧ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଭାବେ ପାଳିତ ହୁଏ। ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ମଧ୍ୟ ଆତ୍ମଶୁଦ୍ଧି ଓ ଧମ୍ମ ଅନୁଶୀଳନ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ, ଯେଉଁଥିରେ ଅନୁଗାମୀମାନେ ନିଜର ନୈତିକ ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ଆହୁରି ଦୃଢ଼ କରନ୍ତି। ଡ଼ଃ ଭୀମରାଓ ରାମଜୀ ଆମ୍ବେଦକର, ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଣେତା, ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମର ଏହି ଯୁକ୍ତିବାଦୀ ଓ ମାନବବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଏକ ଐତିହାସିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥିଲେ। ଜାତିବାଦ, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଓ ସାମାଜିକ ଅସମାନତାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଘର୍ଷ କରି ସେ ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ନାଗପୁରରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଅନୁଗାମୀଙ୍କ ସହ ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଏହା ଥିଲା ଏକ ସାମାଜିକ ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନ, ଯେଉଁଥିରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ଶୀଳ, ସମାଧି ଓ ପ୍ରଜ୍ଞାର ନୀତିକୁ ସେ ନ୍ୟାୟ ଓ ସମାନତାର ସାଧନା ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ପୁସ୍ତକ “ଦି ବୁଦ୍ଧା ଏଣ୍ଡ ହିଜ୍ ଧମ୍ମ”ରେ ସେ ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମକୁ ଆଧୁନିକ ଓ ଯୁକ୍ତିବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ତାଙ୍କର ମହାନୁଭବତାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ବାବା ସାହେବଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ, ଅମାବାସ୍ୟା ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ପାଳିତ ଉପୋସଥ କେବଳ ଧାର୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନୁହେଁ, ବରଂ ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ନୈତିକ ଜାଗରଣର ମାଧ୍ୟମ। ଏହି ଉପୋସଥଗୁଡ଼ିକ ଅନୁଗାମୀମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଆଚରଣରେ ଶୁଦ୍ଧତା, ସମାଜ ପ୍ରତି ଦାୟିତ୍ୱ ଓ ଅହିଂସାର ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅନୁଶୀଳନ କରିବାକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ, ଯାହା ତାଙ୍କର ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ଆନ୍ଦୋଳନର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସହ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମନ୍ୱିତ। ଆଜିର ସମୟରେ, ଯେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ଅସମାନତା, ଜାତିବାଦ ଓ ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ ଏବେ ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟମାନ, ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମର ଯୁକ୍ତିବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଓ ଅମାବାସ୍ୟା,ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ପାଳିତ ଉପୋସଥ ସମାଜକୁ ଆତ୍ମଶୁଦ୍ଧି ଓ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ପଥ ଦେଖାଇଥାଏ। ବାବା ସାହେବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୁନଃପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବୌଦ୍ଧ ଧମ୍ମ ଏକ ନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ସମାନତାମୂଳକ ସମାଜ ଗଠନରେ ଏକ ଆଲୋକବର୍ତ୍ତିକା ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି। ତାଙ୍କର ମହାନୁଭବତା କେବଳ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାରରେ ନୁହେଁ, ବରଂ ଧମ୍ମକୁ ମୁକ୍ତିର ମାଧ୍ୟମ ଭାବେ ପୁନଃବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବାରେ ରହିଛି। ଅମାବାସ୍ୟା ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ବୌଦ୍ଧମାନଙ୍କ ଧ୍ୟାନ, ଶୀଳ ଓ ଧମ୍ମ ଚର୍ଚ୍ଚା ଏହି ଆଦର୍ଶକୁ ଆହୁରି ଦୃଢ଼ କରେ, ଯାହା ବାବା ସାହେବଙ୍କ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ସହ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମନ୍ୱିତ। ଏହି ନମନୀୟ ଓ ଯୁକ୍ତିବାଦୀ ଧମ୍ମ, ତାହାର ଅମାବାସ୍ୟା-ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଉପୋସଥ ଏବଂ ବାବା ସାହେବଙ୍କ ଅବଦାନ ଏକ ନୈତିକ ଓ ସମାନତାମୂଳକ ସମାଜ ଗଠନ ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଚାଲିଛି।
