ଜାତି ବୈଷମ୍ୟ, ଭାରତର ସାମାଜିକ ଓ ଐତିହାସିକ ଜଟିଳତାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ଏକ ଗଭୀର ସମସ୍ୟା, ଆଜି ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମଞ୍ଚରେ ମାନବାଧିକାର ଓ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ ହୋଇଉଠିଛି। ଭାରତୀୟ ଡାୟାସପୋରା ମାଧ୍ୟମରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର, ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟ, ଓ ଜାତିସଂଘରେ ଏହା ଶିଡ୍ୟୁଲ୍ଡ କାଷ୍ଟ (SC), ଶିଡ୍ୟୁଲ୍ଡ ଟ୍ରାଇବ୍ସ (ST), ଓ ଅନ୍ୟ ପଛୁଆ ଶ୍ରେଣୀ (OBC) ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ ଉପରେ ହେଉଥିବା ଅନ୍ୟାୟକୁ ଉଜାଗର କରୁଛି। ଏହି ବୈଷମ୍ୟ, ଯାହା ଶତାବ୍ଦୀ ପ୍ରାଚୀନ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମୂଳ ରହିଛି, ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଆଲୋଚନାରେ ଏକ ବିସ୍ଫୋରକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ହୋଇଛି। ଜାତି ବୈଷମ୍ୟ ଭାରତର ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହ ଜଡ଼ିତ, ଯେଉଁଥିରେ ଜନ୍ମ ଆଧାରରେ ମାନବମାନଙ୍କୁ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ କରାଯାଇ ଦଳିତ, ଆଦିବାସୀ, ଓ OBC ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କୁ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥିକ, ଓ ରାଜନୈତିକ ବାଞ୍ଚନାର ଶିକାର କରାଯାଇଛି। ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ୧୯୫୦ରେ ଏହାକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଏହାର ଛାୟା ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଭାରତୀୟ ଡାୟାସପୋରା ମଧ୍ୟରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ। ଜାତିସଂଘର ପୂର୍ବତନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରାପୋର୍ଟର ରୀତା ଇଜସାକ-ନ୍ଦିୟେ ଏହାକୁ ମାନବ ଗୌରବ(ମାନବାଧିକାର) ଓ ସମାନତାର ନୀତିର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ଏକ୍ସ (X) ପୋଷ୍ଟରେ କେତେକ ଏହାକୁ “ଜାତି ଆତଙ୍କବାଦ” ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ୧୬୫ ମିଲିୟନ ଦଳିତଙ୍କୁ ଭୟ ଓ ଦମନରେ ରଖିଛି। ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରରେ, ୨୦୨୩ରେ ସିଆଟଲ ଜାତି ଆଧାରିତ ବୈଷମ୍ୟକୁ ଆଇନଗତ ଭାବେ ନିଷିଦ୍ଧ କରି ଦଳିତ ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଐତିହାସିକ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲା। କାଲିଫୋର୍ଣିଆରେ ସମାନ ପ୍ରସ୍ତାବ ହିନ୍ଦୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କୁ କଳଙ୍କିତ କରିବ ବୋଲି ବିରୋଧ ହେତୁ ଅଟକି ରହିଛି। ୨୦୨୫ରେ ରଟଗର୍ସ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଜାତିକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବୈଷମ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ ନକରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛି, ଯାହା ହିନ୍ଦୁ ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାଗତ କରିଥିବା ବେଳେ ଦଳିତ କର୍ମୀମାନେ ଏହାକୁ “ଅନ୍ୟାୟର ଅବମାନନା” ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟରେ, ୨୦୨୫ ମାର୍ଚ୍ଚରେ ଲେବର ଏମ୍ପି ୱାରିଣ୍ଡର ଜୁସ୍ ଇକ୍ୱାଲିଟି ଆକ୍ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ୪ ଲକ୍ଷ ଦଳିତଙ୍କ ପାଇଁ ଆଇନଗତ ସୁରକ୍ଷା ଦାବି କରିଛନ୍ତି। ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ବ୍ରିଟେନରେ ଜାତି ବୈଷମ୍ୟକୁ ଏକ ଗମ୍ଭୀର ବୈଶ୍ୱିକ ସମସ୍ୟା ଭାବେ ଚିହ୍ନଟ କରିଛି। ଜାତିସଂଘରେ, ହ୍ୟୁମାନ ରାଇଟ୍ସ ୱାଚ ଏହାକୁ “ଲୁକ୍କାୟିତ ଆପାର୍ଥେଡ” ବୋଲି ଅଭିହିତ କରି, ଏହାର ଶିକ୍ଷା, ନିଯୁକ୍ତି, ଓ ସାମାଜିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତି ଉପରେ ପଡୁଥିବା ମାରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି। ଜାତି ବୈଷମ୍ୟ ଦଳିତଙ୍କୁ ମାନସିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ଓ ସାମାଜିକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନତାରେ ପୀଡ଼ିତ କରିଛି। ଐତିହାସିକ ଭାବେ, ଏହା ହିନ୍ଦୁଧର୍ମରୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଓ ଇସଲାମ ଧର୍ମକୁ ରୂପାନ୍ତରଣକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଛି, ଯାହା ଭାରତର ଧାର୍ମିକ ଗତିଶୀଳତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି। ଏକ୍ସ (X) ପୋଷ୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ମନୁସ୍ମୃତି ଭଳି ଗ୍ରନ୍ଥମାନେ ଜାତି ବୈଷମ୍ୟକୁ ଧାର୍ମିକ ଅନୁମୋଦନ ଦେଇଛନ୍ତି, ଯାହା ବୈଷମ୍ୟକୁ ଆହୁରି ଗଭୀର କରିଛି। ଦଳିତ ଅଧିକାର ଗୋଷ୍ଠୀ ଓ NGOମାନେ ଜାତି ବୈଷମ୍ୟକୁ ବୈଶ୍ୱିକ ମାନବାଧିକାର ସମସ୍ୟା ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଦାବି କରୁଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ହିନ୍ଦୁ ସଂଗଠନମାନେ ଏହାକୁ “ସାଂସ୍କୃତିକ ଅପବ୍ୟାଖ୍ୟାନ” ବୋଲି ବିରୋଧ କରୁଛନ୍ତି, ଯାହା ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଲୋଚନାକୁ ଜଟିଳ କରୁଛି। ଭାରତରେ, ଏହି ଆଲୋଚନା SC/ST/OBC ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ ପାଇଁ ସଚେତନତା ବଢ଼ାଇଛି। ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ସଶକ୍ତିକରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଭଳି ସଂସ୍ଥା ଏହି ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ନୂତନ ଆଇନ ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରୁଛି। ତଥାପି, ଜାତି ଗଣନା ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ଭଳି ବିଷୟ ରାଜନୈତିକ ବିତର୍କର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ହୋଇ ରହିଛି। ଜାତି ବୈଷମ୍ୟ କେବଳ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ବା ଧର୍ମର ଅଂଶ ନୁହେ; ଏହା ମାନବାଧିକାରର ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରସଙ୍ଗ। ଏହାକୁ ନିରପେକ୍ଷ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଶ୍ଲେଷଣ କରି, ଆଇନଗତ ସଂସ୍କାର, ଶିକ୍ଷା, ଓ ସାମାଜିକ ସଚେତନତା ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଧାନ କରାଯାଇପାରେ। ଜାତିସଂଘର ମାନବାଧିକାର ଘୋଷଣାପତ୍ର (UDHR) ଅନୁଯାୟୀ, ସମସ୍ତ ମାନବଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନତା ଓ ଗୌରବ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ। ଏହି ନୀତିକୁ ଅନୁସରଣ କରି, ଜାତି ବୈଷମ୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବୈଶ୍ୱିକ ଓ ଘରୋଇ ସ୍ତରରେ ମିଳିତ ପ୍ରୟାସ ଆବଶ୍ୟକ। ଏକ ନ୍ୟାୟୋଚିତ ସମାଜ ଗଠନ ପାଇଁ, ଜାତି ବୈଷମ୍ୟର ମୂଳ ଉତ୍ପାଟନ କରିବା ଜରୁରୀ। ଏହା କେବଳ ଦଳିତ ଓ ପଛୁଆ ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ ପାଇଁ ନୁହେ, ସମଗ୍ର ମାନବଜାତି ପାଇଁ ଏକ ସମାନ ଓ ସୁଷ୍ଠୁ ଭବିଷ୍ୟତ ନିଶ୍ଚିତ କରିବ।
ସୂତ୍ର: Human Rights Watch, United Nations Reports, BBC News, India Today, The Hindu, X Posts, Ministry of Social Justice and Empowerment, Universal Declaration of Human Rights and Grok3
